حاج قربان سليماني (حاجي قوربان سولئيماني بويوك تورك موسيقي چي)
خوراسان تورك‌لري - ترك‌هاي خراسان:
حاج قربان سليماني (حاجي قوربان سولئيماني بويوك تورك موسيقي چي)
هنگامى كه ساز مىنوازم٫ سازم ديگر ساز من نيست٫ من ساز منم.
ساز چالاندا٫ سازيم دئييل٫ من اؤزومون سازيم اولورام
"a gift from heaven"
"... A True National Treasure ...."
Liberation
موهبتى بهشتى٫گنجينه واقعى ملى
اوچماقدان بير آرماغان٫ گئرچك ميللى بير گؤمو
"He gracefully took his dotar and started playing. And it was a miracle."
"His Virtuosity and musicality are as natural as they are incredible."
Le Nouvel Observateur
او با ظرافت دوتارش را بدست گرفته و به نواختن آغاز نمود. و اين يك معجزه بو د
اينجه ليكله ايكى تئللىسينى الينه آليب چالماغا باشلادى٫ و بو بير مؤعجوزه ايدى
"... one of the world's great traditional musicians..."
ايران به لحاظ ملى يكى از متنوعترين و رنگارنگترين كشورهاى منطقه و جهان است (اندكس تنوع ملى در هندوستان 0.83 ٫ در پاكستان 0.80 ٫ در افغانستان 0.70 ٫ در تركيه 0.23٫ و در ايران 0.73 مىباشد) . بزرگترين گروه ملى ايران مليت ترك مىباشد كه در سراسر ايران پخش شده است. يكى از مناطقى كه مليت ترك در آن به طور متراكم ساكن است ناحيه شمال خراسان مىباشد (آذربايجان در شمال غرب و جنوب ايران محل اسكان اتحاديه طوائف قشقايى٫ خمسه و ديگر اهالى ترك دو منطقه ديگر را تشكيل مىدهند . در ضمن در شمال خراسان علاوه بر مليت ترك گروه تركى خويشاوند ديگرى يعنى خلق تركمن به طور متراكم در نواحى غربى مجاور درياى خزر نيز ساكن است).
با آنكه ملل ساكن در ايران با پس از صدها و هزاران سال زندگى در جغرافياى مشترك و تبادل فرهنگى داراى وجوه اشتراك بىشمارى با يكديگرند٫ هر كدام صاحب مختصات ملى و هويتى ويژه بسيارى نيز هستند. از ميان مشخصات فارقه مليت ترك در ايران به نظر من سه خصوصيت را مىبايست برشمرد: زبان تركى٫ فرهنگ موسيقيايى تركى و سنن-باورهاى اعتقادى. اين سه مشخصه فارقه در ضمن در ميان پارامترهاى هويت مشترك همه گروهها و زيرگروههاى ارضى٫ طائفه اى و مذهبى ترك زبان ايران نيز مىباشند. هويت مشتركى كه باعث مىگردد تركزبانان ايران در آينده نيز مانند گذشته نه به صورت گروههاى قومى متفاوت٫ بلكه به شكل قوم٫ خلق و يا ملت واحدى متشكل٫ دسته بندى و تعريف گردند.
فارغ از منطقه ارضى و جغرافيايى٫ فارغ از وابستگى طائفه اى و مذهبى آنچه كه فرهنگ موسيقيايى مليت ترك را از ديگر ملل همسايه ايرانى متمايز مىسازد ٫ علاوه بر جايگاه بسيار برجسته و منحصر به فرد موسيقى در حيات اجتماعى تركهاى ايران - مىتواند در سه عنصر اوزان (بخشى-عاشيق-...)٫ قوپوز (ساز-دوتار- چؤگور....) و دستانها خلاصه شود. تصور نمودن خلق ترك ايران بدون سه گانه اوزان-قوپوز-دستان غيرممكن است.
حاج قربان سليمانى قوچانى عاليترين شكل تجسم اين سه عنصر فرهنگ موسيقى اصيل و مردمى-ملىخلق ترك ايران در عصر ماست. او يكى از آخرين نمونه هاى اساتيد بخشى برجسته در موسيقى تركى است. بسيارى حاج قربان سليمانى را يكى از مهمترين و برجسته ترين هنرمندان معاصر ايران شمرده اند. موسيقى٫ نوازندگى و خوانندگى و اشعار تركى ( و فارسى) او كه آنها را به لهجه خاص تركان شمال خراسان مىخواند هر گونه مرز و سد زبانى را در هم مىنوردد.
----------------------------------------------------
حاج قربان سليمانى موسيقيدان كشاورز٫ خواننده و نوازنده دوتار–به تركى ايكى تئللى٫ فرمى از ساز ملى تركى قوپوز در شمال خراسان- ٫ در سال 1299 در روستاى ترك نشين على آباد در شمال قوچان (در منطقه ترك نشين در شمال خراسان) بدنيا آمد. او به لحاظ مليت ترك مىباشد. حاج قربان كه اكنون بيش از هشتاد سال سن دارد٫ تمام مدت زندگيش را در على آباد بسر برده است. او در مزرعه خود در اين روستا زندگى مىكند. وى علاوه بر زبان ملى و مادرى خود تركى٫ مانند بسيارى از بخشى هاى شمال خراسان قادر به خواندن به زبانهاى كردى و فارسى نيز ميباشد.
حاج قربان سليماني، از هفت سالگى نزد پدرش كربلايي رمضان كه خود از يكى از نوازندگان برجسته و معروف دو تار در شمال خراسان بود به شاگردي نشست٫ دو تار بدست گرفت و هنر نوازندگي را آموخت. كربلايي رمضان نيز هنرش را از پدر خويش آموخته بود. حاج قربان بيست ساله بود كه پدرش درگذشت. بعد از فوت پدر نزد استادان موسيقى تركى غلامحسين بخشي جعفرآبادي، حاج محمد بخشي قيطاني و عوض بخشي به آموختن نوازندگي دو تار و خوانندگي ادامه داد و در 21 سالگي عنوان بخشي گرفت. گفته شده است كه شيوه نوازندگي او بيشتر متأثر از شيوه غلامحسين بخشي است. او در سير حيات موسيقيايى خود به مجالس عروسي در روستاها و قصبه هاى افشاريورد دعوت مي‌شد.
حاج قربان از سال 1346 تا 1366 مدت بيست سال به دلايل مذهبي دست به ساز نزد و از نواختن دو تار امتناع ورزيد. وى در اين مورد مىگويد: "يك روز بعد از سفر حج كه از يك جشن عروسى بر مىگشتم ملايى به من گفت كه من و موسيقى من نفرين شده و شيطانى هستيم. من آن روز دوتارم را به گوشه انداخته و تقريبا به مدت بيست سال ساز نزدم". تا اينكه دو روحاني از مشهد بر خلاف شيخ اول به وي تاكيد كردند كه ساز زدن گناه نيست و موسيقي او را موهبتي الهي خوانده و تشويق به نواختنش كرده و وى را با سازش آشتي دادند.
حاج قربان كشاورزى داراى دو دختر و يك پسر است. او مطابق سنن ملى تركى٫ هنرش را به تنها پسرش عليرضا كه اكنون بيش از پنجاه سال دارد و همه جا در ساز و آواز پدر را همراهي مي كند آموخته است. پسرهاى عليرضا سليمانى نيز كه 11 و 15 ساله هستند به نوبه خود دنباله روى هنر پدر و پدر بزرگشان مىباشند .
حاج قربان سالهاست كه در جشنواره هاي مختلف موسيقي در ايران و فستيوالهاى خارج از كشور شركت مي كند و دوستداران هنر موسيقي را با هنر بىبديل نوازندگي خود ٫ با موسيقى مقامي و فولكلوريك تركى آشنا و محظوظ مىكند. او در ايران نيز پس از انقلاب در فستوالهاى چندى در تهران شركت نموده است. حاج قربان در سال 1369 دو برنامه در جشنواره موسيقي هزاره فردوسي اجرا نمود و در همين سال در جشنواره آواز و موسيقى انقلابى جايزه اول را به عنوان بهترين و اصيل ترين نوازنده كسب نمود.
حاج قربان سليمانى در جوانى به كشورهاى سوريه٫ عربستان (مكه) و تركيه سفر كرده است. او در فرانسه (8 بار)٫ آلمان٫ سوئيس، بلژيك، كلمبيا، انگليس، پرو، پاناما، آمريكاي شمالي به كنسرتهاى گوناگون دعوت و در آنها برنامه اجرا كرده است. در سال 1991 ميلادي كه اين هنرمند بزرگ ترك در فستيوال موسيقي و تئاتر سنتي ايران در جشنواره شهر آوينيون فرانسه شركت كرده بود حضار را مجذوب و حيران هنر خويش ساخت و تحسين موسيقى دانان و آهنگ سازان نامى غرب را برانگيخت. منتقدين اروپايي موسيقي در روزنامه فرانسوى لوموند به او لقب " گنجينه ملى واقعى" را دادند و مجله مشهور فرهنگى فرانسوى نوول آبزرواتر در مورد او نوشت "حس عميق او نسبت به موسيقى و مهارت او در نوازندگى٫ در عين حال كه بسيار طبيعى جلوه مىكند٫ بسيار حيرت انگيز است". پس از فستيوال آوينيون وى در مقابل تماشاگران به وجد آمده در پاريس اجراى هنر نمود. در اين اجرا حاج قربان و پسرش از سوى تماشاگران سه بار به صحنه بازخوانده شدند و پس از آن بر دستهاى حضار حمل شدند. حاج قربان همان سال به جشنواره هنر ايران در دوسلدورف آلمان دعوت شد. پس از آن پىدرپى نشريات لوموند٫ ليبراسيون٫ لو نوئل اوبزئرواتور٫ بىبىسى٫ و رسانه هاى ديگر با وى مصاحبه هايى انجام دادند و عكس وى در قاب جلد ليبراسيون شماره جولاى 1991 با تيتر گنجينه اى ملى چاپ شد. مجله لوموند فرانسوى نيز تصوير حاج قربان سليمانى را روى جلد خود چاپ كرد و زير آن نوشت:"كسى كه درهاى بهشت را به روى غرب گشود". با اين فستيوال دنياى غرب موسيقى او –موسيقى تركى شمال خراسان را كشف كرد و بدين ترتيب او به يك نوازنده جهاني تبديل و شهرتي بين المللى كسب كرد.
حاج قربان سليماني نوازنده بزرگ دوتار تركى خراساني٫ اين آخرين راوي بزرگ بازمانده از نسل بخشيان ترك شمال خراسان در باره ساز و موسيقى ملى تركى چنين مىگويد:
- بايد با ساز مهربان و شكيبا بود. تو عاشق سازي، نه ساز عاشق تو. وقتي كه ساز و نوايش آدم را گير بيندازد ديگر نمىتواني از چنگش خلاص شوي. در اين حال است كه از خود بيخود مىشوم٫ حساب زمان از دستم در مىرود و تمام بدنم خيس عرق مىشود. ساز گويي بال در مىآورد، خودش را به اين طرف و آن طرف مىكشد. سيم هايش جان مىگيرند و با هر پنجه من به فرياد و لرزه در مىآيند .
- آدم تا به سن عقل و كمال نرسد نمىفهمد عشق چيست. سن كه از پنجاه گذشت، آن وقت مىفهمي كه عشق چه كارها مىكند و دفع بلاها كه نمىكند. پنجاه ساله باشي مىفهمي كه ساز چه راز و نيازي با تو مىكند!
- اين همه موسيقي تمامي كشورها هيچ تفاوتي با يكديگر ندارد . هر مليت و قومي بنا به شرايط و موقعيت خود كار مي‌كنند.
- اگر عكس مرا به هر فرانسوي نشان دهيد مرا مي‌شناسد ولي از هر 100 نفر مشهدي حتي يك نفر هم اسم مرا نشنيده است . اين به خاطر اين است كه ما هنردوست نيستيم ولي خارجي‌ها به خصوص فرانسويان هنر دوست و عاشق موسيقي‌اند.
- اگر جشنواره ها نباشد، موسيقي محكوم به مرگ است و مسلما بايد به آن توجه زيادي بكنند و در اين ميان شرطي وجود دارد و آن اين است كه هر قوم و طايفه از شمال ، جنوب و شرق و غرب و از كرد و ترك و فارس و بلوچ و... فرهنگ خود را حفظ كند و در اشاعه آن بكوشد و آن را من درآوردي و زايل نسازد. حيف است كه آهنگهاي ماندگار ما در اثر بىتوجهي برخي هنرمندان از ميان برود. متاسفانه موسيقي امروز ايران مثل مطرب بازي سركوچه شده است و به سمت هرج و مرج و بيگانگي پيش مىرود. بايد به آنچه از آباء و اجداد ما باقي مانده است ، وفادار باشيم ؛ زيرا آن گنجينه اي است كه ما بيشتر از اين به آن مديونيم و ما فرهنگي داريم كه در دنيا نمونه است و حيف نيست كه آن را با نغمه هاي بيگانه و من درآوردي قاطي كنيم؟ به نظر من هر قوم و قبيله اي بايد با خودش رقابت كند و درست نيست كه پا در كفش ديگر اقوام كند. [1]
حاج قربان سليماني كه عضو هيات داوران دومين جشنواره‌ي موسيقي مقامي بود وضعيت و ميزان حمايت دولت از هنرمندان در قالب طرح تكريم را امري مثبت و قابل توجه مىخواند و تصريح مىكند: با توجه به گسترش و شدت غناي موسيقي مقامي خراسان، اعتلا و توسعه اين هنر نياز به برنامه‌ريزي گسترده دارد. توسعه موسيقي مقامي نيازمند آموزش صحيح و اصولي است لذا به هر كسي نبايد اجازه تدريس و آموزش داده شود كما اين كه علاقمندان آموزش قبلا بايد مراحلي را پشت سر بگذارند تا مجوز دريافت كنند. وقتي استاد ناقص باشد شاگرد به مراتب بدتر و ناقص‌تر از استاد خواهد شد لذا بايد براي نحوه آموزش موسيقي مقامي تمهيداتي انديشيده شود.خواهش من از مسئولان فرهنگي و هنري آن است كه موسيقي مقامي را كه ميراث فرهنگي و معنوي گذشتگان ماست مدنظر قرار دهند. هنرمندان موسيقي مقامي نيز بدانند اين حوزه از هنر كاملا اصيل و پاك است كه قرطي‌بازي در آن جائي نداشته و نخواهد داشت.
------------------------------------------------------------
شاه ختايى مقامى- با اجراى حاج قربان سليمانى
بير بلادان قاچيبان يوز مين بلايا اوغراديم
بير زامان شاد اولماديم درد و بلايا اوغراديم
قان يوتوب هر لحظه بير درد و بلايا اوغراديم
نئيله ييم ائى دوستان من بىوفايا اوغراديم
شول فلكين گرديشى٫ هئچ وقت منى شاد ائتمه دى
خسته كؤنلوم بير بلادن٫ غمدن آزاد ائتمه دى
آيرى دوشدوم قووم و قارداشدان منى ياد ائتمه دى
من تكين بخت-ى قارانى خانه ويران ائتمه دى
نئيله ييم ائى دوستان٫ من بى وفايا اوغراديم؟
گؤرسه لر احواليمى هر موبتلا ييغلار منه
آه و ناله مدن يانيب شاه و گدا ييغلار منه
دال ائديپ بيگانه لر هر آشينا ييغلار منه
رحم ائديب هر مفلس و هر بينوا ييغلار منه
نئيله ييم ائى دوستان٫ من بى وفايا اوغراديم؟
ائى خودايا ائيله دين غمدن صنوبرى نه حال
هئچ موسلمان اولماسين من تك غم ايچره موبتلا
لوطف ائديب يا خيضر-ى پئيغمبر مدد ائت سن منگا
قالميشام دار و فنا ايچره گيريفتار و بلا
نئيله ييم ائى دوستان٫ من بى وفايا اوغراديم؟
----------------------------------------------------
[1] متاسفانه على رغم تصريح و تاكيد حاج قربان سليمانى ٫ بعضى از موسسات موسيقى فارسى به خصوص در خارج از كشور حاج قربان ٫ ساز ملى تركى قوپوز-دوتار٫ نهاد بخشى-عاشيقى و كلا موسيقى و رقص مقامى٫ آيينى٫ ايلى و فولكلوريك تركى خراسان و تركان ديگر نقاط ايران را به طرزى بسيار ناخوشايند با عنوان موسيقى سنتى فارسى٫ موسيقى هنرى فارسى٫ فرهنگ فارسى و .... (Traditional Persian music٫ Persian Art Music٫ Persian culture) تقديم مىنمايند. به عنوان مثال نگاه كنيد به آدرسهاى زير: http://www.kereshmeh.com/music.html ٫ www.persianmusic.com ٫ Khorasan Persian Art Music
بؤلوم : نوشته‌هاي فارسي
یازار : بيرتورك