معرفي روستاهاي تورك نشين خراسان -روستاي تنگه تركمن
معرفي روستاهاي تورك نشين خراسان -روستاي تنگه تركمن
دهكده تنگ تركمن از توابع دهستان نخودلو و جزئ بخش جرگلان شهرستان بجنورد است. تنگ تركمن در 110 كيلومتري شمال غربي بجنورد، و بر سر راه شهر راز، مركز بخش جرگلان واقع شده است.
تنگ تركمن در
منطقه‌اي كوهستاني واقع شده است و در رشته ارتفاعات، شمال و جنوب آنرا محدود
كرده‌اند كه رشته كوه شمالي مرتفع‌تر بوده و به كوههاي مرزي ايران و شوروي
مي‌پيوندد. از ميان روستا جاده‌اي مي‌گذرد كه بسوي راز و جرگلان امتداد مي‌يابد.
جنوب، شرق و غرب واحدهاي مسكوني را مزارع و باغات فرا گرفته‌اند و رودخانه نيز از
ميان مزارع جنوبي روستا جريان دارد.
آب و هواي اين منطقه كه جزئ اقليم معتدل كوهستاني محسوب مي‌شود، ملايم است. تابستان‌هاي خنك و زمستان‌هاي بسيار سرد از مشخصه‌هاي اين اقليم است. بارش برف در بعضي از سال‌ها چنان شديد است كه جاده ارتباطي روستا را براي مدتي مسدود مي‌نمايد.
در حاشيه راه ارتباطي تنگ تركمن، جنگلهاي ارس وجود دارند كه تا چند سال پيش انبوه و پر درخت بوده‌اند. ولي بدليل استفاده بي‌رويه مردم از درختان، اين طبيعت زيبا كه لازمه حياط جانداران اين منطقه مي‌باشد، در حال نابودي است.
در روستاي تنگ تركمن 180 خانوار متشكل از سه طايفه اصلي از تيره گوكلان سكونت دارند. اهالي همگي از نژاد تركمن و اهل سنت مي‌باشند و به زبان تركمني تكلم مي‌كنند. شغل اين مردم كشاورزي وباغداري مي‌باشد و مهمترين محصولات زراعي، گندم و جو است كه بيشتر به صورت آبي كشت مي‌شود. البته در مزارعي كه به آب رودخانه دسترسي ندارند، ديم كاري انجام مي‌گيرد. مالكيت اراضي كشاورزي بصورت خرده مالكي است و اغلب خانواده‌ها علاوه بر زمين مزروعي، قطعه زميني مشجر بعنوان باغ در مجاورت منزل خود دارند. اين باغات كه درمقايسه با اراضي كشاورزي، مساحت كمي را بخود اختصاص داده‌اند، عمدتا در مجاورت رودخانه قرار دارند. چگونگي حفظ ومراقبت از باغ و ارتباط خاص باغداران با خانه‌هاي مسكونيشان سبب شده است كه خانه‌هاي آنان نزديك باغات و در مواردي با آنها همجوار باشد.
پس از كشاورزي و باغداري، دامداري و قالي بافي نيز نقش مهمي در زندگي مردم اين روستا دارد. در تنگ تركمن 5 تا 6 كله بزرگ گوسفند وجود دارد كه دام‌هاي اهالي را در خود جاي داده‌اند. هر خانوار بطور متوسط 50 تا 100 راس گوسفند دارد. در فصول بهار و تابستان گله‌هاي گوسفندان براي چرا به مراتع و كوهستان‌هاي اطراف روستا برده مي‌شوند. ولي زمستان‌ها آنها را در آغل و طويله‌هاي داخل خانه‌ها نگهداري مي‌كنند.
از سوي ديگر زنان هنرمند تركمن در خانه‌هاي خود قالي، قاليچه و پشتي‌هاي زيبايي مي‌بافند كه علاوه بر رفع نيازهاي داخلي خانواده، براي فروش به نقاط ديگر عرضه مي‌شود.
آب آشاميدني تنگ تركمن از تنها چشمه روستا تامين مي‌شود و روستا فاقد شبكه آب لوله كشي است. بنابراين هر خانواده مجبور است آب آشاميدني مورد نياز خود را از محل چشمه تا خانه حمل و به ظروف و بشكه‌هاي مختلف منتقل نمايد. در تنگ تركمن يك مسجد، يك مدرسه، شركت تعاوني، شعبه نفت، چندين مغازه خرده فروشي و نيز پاسگاه ژاندرمري وجود دارد.
در ميانه بافت تنگ تركمن يك رشته تپه سنگلاخي وجود دارد و ساختمان‌هاي روستا در دامنه جنوبي اين تپه و مشرف بر مزارع بنا شده‌اند. تعداد كمي از خانه‌ها نيز در دامنه شمالي اين تپه جاي گرفته‌اند. بافت روستا تا حدودي پراكنده و نامنظم به نظر مي‌رسد. ولي شكل كلي آن به صورت خطي و در امتداد معبر اصلي ده استقرار يافته، بخوبي مشهود است. خانه‌هاي قسمت مركزي روستا از قدمت بيشتري برخوردارند.
اغلب خانه‌هاي روستاي تنگ تركمن داراي اتاقهاي متعدد و نسبتا زيادي هستند كه محل زندگي چندين خانوار است. روابط نزديك مردم تركمن و نوع پيوندهاي عشيرتي سبب شده است كه چندين خانوار خويشاوند در كنار يكديگر و در اتاقهاي مختلف يك خانه سكونت كنند و يا چندين واحد مسكوني مجزا را دركنار حياطي مشترك برپا سازند. در مجاورت اتاقهاي متعدد اين خانه‌ها ايواني طويل گسترده شده است كه فضايي سرپوشيده و محفوظ از بارش باران و تابش آفتاب را كه در اين منطقه حائز اهميت مي‌باشد، بوجود آورده است.
مصالح عمده بكار رفته در خانه‌ها خشت و تا حدودي سنگ است و سقف صاف آنها را با تيرهاي چوبي مي‌پوشانند. بدليل نزديكي روستا با جنگلهاي ارس، چوب اين درخت كه بسيار مقاوم و محكم است در خانه‌هاي قديمي روستا به فراواني بكار گرفته شده‌است. ستون‌هاي چوبي و تيرهاي حمال سقف و پرواز كه روي تير را مي‌پوشاند، همگي با استفاده از چوب اين درخت ساخته شده‌اند. ولي استفاده بي‌رويه از جنگل‌ها، قسمت عمده آنها را از ميان برده و قسمت‌هاي باقيمانده كه شامل جنگلهاي تنك مي‌باشد، تحت حفاظت قرار دارند. بنابراين در حال حاضر بجاي چوب ارس، از چوب سپيدار و درختان باغات براي اين منظور استفاده مي‌شود.
همانطور كه اشاره شد، بدليل روابط خاص اجتماعي تركمن‌ها، معمولا پسران خانواده پس از ازدواج در خانه پدري سكونت مي‌كنند و با ساختن يك يا دو اتاق ديگر در كنار اتاقهاي قبلي، زندگي خانوار جديد آغاز مي‌شود. بهمين دليل اغلب خانه‌هاي روستا شكل مستطيل طويلي را پيدا نموده‌اند كه در راستاي يك ضلع آن ايوان قرار گرفته است.
خانه‌هاي روستاي تنگ تركمن اغلب دو طبقه‌اند كه طبقه پايين به فضاهاي جنبي نظير طويله، انبار، كاهدان و نظير آن اختصاص يافته است و قسمت‌هاي مسكوني خانه در طبقه فوقاني قرار دارد. ايوان، اتاقهاي مختلف، آشپزخانه و اتاق ميهمان از فضاهاي سكونتي خانه محسوب مي‌شوند. قالي بافي كه از فعاليت‌هاي مهم زنان تركمن است. در داخل خانه و در قسمتي از يكي از اتاقها انجام مي‌شود كه در اغلب ايام سال، بجز اوقات بسيار گرم آن ادامه مي‌يابد. فضاي پخت و پز و آشپزخانه در بعضي موارد فضاي مستقلي نيست و زنان در گوشه‌اي از ايوان و يا يكي از اتاقها به طبخ غذا مي‌پردازند.
بيشتر واحدهاي مسكوني داراي كرسي چيني هستند كه با استفاده از سنگ ساخته مي‌شوند و خانه‌هاي يك طبقه نيز اغلب بر روي سكويي به ارتفاع يك تا دو متر قرار دارند. سطوح خارجي ديوارها و بام خانه‌ها عمدتا با كاهگل اندود شده‌اند و در داخل اتاقها علاوه بر كاهگل، از گل سفيد و گچ نيز استفاده مي‌كنند.
خانه‌ها داراي مستراح هستند. ولي بدليل تعدد خانوار در داخل هر واحد مسكوني، مستراح‌ها بطور مشترك مورد استفاده قرار مي‌گيرند. فاضلاب مستراح‌ها از طريق چاه دفع مي‌شود.
سوخت تنورها و
اجاق‌هاي خوراك‌پزي بيشتر هيزم است. براي گرم كردن اتاقها نيز از ذغال چوب و نفت
استفاده مي‌شود.
منبع: الگوي مسكن روستايي، پژوهشي در معماري روستايي استان خراسان، مهران علي الحسابي، بنياد مسكن انقلاب اسلامي
بؤلوم : توركجه يازي‌لار
یازار : بيرتورك