در مسير شيروان به سوي شمال و در امتداد يكي از شاخه‌هاي اصلي رود اترك بنام قلجق، روستايي كوچك بنام كلاته فيروزه قرار دارد. روستاهاي همجوار كلاته فيروزه كه در مسير راه شيروان به اين روستا واقع شده‌اند عبارتند از خانليق، محمد علي خان و قلجق و مجموع طول اين مسير به 21 كيلومتر بالغ مي‌گردد.

قسمت شرقي و غربي روستا به وسيله ارتفاعاتي كه بيش از 2600 متر ارتفاع دارند محصور شده است. بدليل وجود اين ارتفاعات، آب و هواي كلاته فيروزه در تابستان خنك و معتدل و در زمستان بسيار سرد مي‌باشد. ريزش برف زمستاني يخبندان طولاني را به همراه دارد و حتي در بعضي ايام سال، موجب مسدود شدن راه ارتباطي روستا مي‌گردد.

در كلاته فيروزه 32 خانوار از نژاد ترك خراساني كه از سه طايفه اصلي تشكيل مي‌شوند، سكونت دارند. مذهب اين مردم شيعه و شغل اصلي آنان كشاورزي مي‌باشد. عليرغم آنكه رودخانه قلجق از نزديكي روستا مي‌گذرد، ولي بيشتر زمين‌هاي زراعي بصورت ديم كشت مي‌شوند. البته مقدار كمي هم زمين آبي وجود دارد كه آبياري آنها با استفاده از يك چاه آب و پمپاژ آب رودخانه قلجق صورت مي‌گيرد. مشكل اصلي كه موجب عدم استفاده از آب رودخانه قلجق گرديده، سوار نبودن آب اين رودخانه به مزارع روستاست كه بكارگيري موتور پمپ را ضروري ساخته است.

توليدات عمده روستا، گندم، جو و چغندر است و آن عده از اهالي كه فاقد زمين بوده يا داراي مزرعه كوچك هستند، گندم و جو مورد نيازشان را از روستاهاي مجاور خريداري مي‌نمايند. در كلاته فيروزه تعدادي باغ هم وجود دارد كه اگر چه از وسعت زيادي برخوردار نيستند، ولي در آنها انگور، سيب و گردو بعمل مي‌آيد. در زمين‌هاي آبي روستا در حد رفع نياز داخلي صيفي كاري نيز انجام مي‌گيرد.

دامداري پس از كشاورزي، بعنوان معيشت دوم روستا معمول است. تقريبا در تمامي خانه‌هاي كلاته فيروزه براي استفاده از مواد لبني و گوشت مورد نياز، از تعدادي گوسفند و گاو نگهداري بعمل مي‌آيد و در بعضي از خانه‌ها فضاهاي دامي بيش از نيمي از زير بناي خانه را اشغال نموده‌اند. مجموع احشام روستا به رقمي حدود 1700 راس بالغ مي‌شود كه در ايام گرم سال، براي استفاده از مراتع اطراف كلاته فيروزه به خارج از روستا و كوهستان‌هاي مجاور برده مي‌شوند. در زمستان اين دام‌ها در آغل‌هاي داخل منازل به صورت دستخور مورد تعليف قرار مي‌گيرند.

آب آشاميدني كلاته فيروزه كه لوله كشي است، بوسيله يك لوله بزرگ از روستاي قلجق به منبع روستا منتقل مي‌گردد و سپس در اختيار روستائيان قرار مي‌گيرد. اخيرا به دليل وقوع سيل و آسيب ديدن لوله‌هاي ارتباطي، جريان آب روستا قطع شده و مردم به ناچار، همچون گذشته‌هاي دور، آب آشاميدني خود را از تنها چشمه روستا تامين مي‌كنند. كلاته فيروزه فاقد برق بوده و تاسيسات عمومي آن شامل دبستان ابتدايي، مسجد و چند مغازه كوچك است. روستاييان براي استفاده از خدمات درماني و حتي استحمام ناچارند به شهر شيروان و يا روستاي قلجق مراجعه نمايند.

واحدهاي مسكوني روستاي كلاته فيروزه در حد ارتفاعات مجاور روستا در شرق و رودخانه واقع در غرب روستا، بر زميني نسبتا شيبدار بنا شده‌اند.

بخش‌هاي مسكوني روستا كه بافتي نسبتا متراكم دارند، توسط چند كوچه شرقي – غربي به محوطه ورودي روستا مرتبط مي‌شوند. در اطراف اين محوطه بناهاي عمومي اصلي روستا شامل دبستان و مسجد قرار دارند. در نزديكي مدخل روستا و بر فراز تپه‌اي نه چندان مرتفع، امامزاده‌اي قرار گرفته كه در بدو ورود به روستا، توجه بيننده را به خود جلب مي‌نمايد. خانه‌هاي كلاته فيروزه در يك طبقه بنا شده و مصالح ساخت ديوار چينه‌اي كه با استفاده از گل بنا مي‌شود، در فضاهايي همچون طويله، انبار، كاهدان و آشپزخانه معمول ساخته شده از چوب سپيدار بنا مي‌شوند. خانه‌هاي قديمي كلاته فيروزه معمولا فاقد پنجره خانه‌ها اكثرا چوبي بوده و استفاده از در و پنجره‌هاي فلزي در سال‌هاي اخير معمول شده‌است.

تمامي واحدهاي مسكوني حياط دراند و ايوان نيز از فضاهاي اصلي و مهم خانه بشمار مي‌رود. روستائيان جهت گسترش خانه‌هاي خود، با كمبود زمين مواجه نيستند و به همين دليل بعضي از واحدهاي مسكوني از وسعت قابل توجهي برخوردارند. در بعضي از خانه‌ها قسمت دامي از فضاي مسكوني به طور كلي جدا شده و حياط دامي به همراه فضاهايي چون طويله و كاهدان، بخش مستقلي از خانه را تشكيل مي‌دهد.

اندود سطوح خارجي ديوارها معمولا كاهگل است و در اندود پشت بام‌ها براي جلوگيري از نفوذ رطوبت گل سفيد رنگي بكار مي‌رود. اين گل كه از 2 كيلومتري كلاته فيروز آورده مي‌شود، در مقابل نفوذ آب باران مقاوم است و بعلاوه از آن در سفيد كردن سطوح داخلي اتاق‌ها نيز استفاده مي‌شود. به اين منظور معمولا پس از اندود كردن ديوارها با كاهگل، مقداري از اين خاك سفيد رنگ را با آب رقيق نموده و با استفاده از جارو، تمامي سطوح ديوار را با اين محلول دوغاب شكل مي‌پوشانند. كرسي چيني در خانه‌هاي روستا معمول نيست و به همين دليل پاي اغلب ديوارها در اثر شوره آسيب ديده است. به همين دليل براي جلوگيري از بروز اين مسئله در واحدهاي مسكوني جديد كرسي چيني با استفاده از سنگ انجام مي‌گردد.

      حياط بسياري از خانه‌هاي كلاته فيروزه نسبتا وسيع است و در برخي موارد در كنار آن حياط دامي نيز قرار دارد.

      تركيب رايج خانه‌هاي كلاته فيروزه شامل يك دالان مركزي و يا به عبارتي ايوان است كه در طرفين آن دو اتاق جاي گرفته‌اند.

      در نزديكي روستاي كلاته فيروزه و در كنار راه ارتباطي آن، بناي امامزاده‌اي به چشم مي‌خورد.

منبع: الگوي مسكن روستايي، پژوهشي در معماري روستايي استان خراسان، مهران علي الحسابي، بنياد مسكن انقلاب اسلامي

http://sites.google.com/site/wwwinsanchiliq/kalateyefiruze2