از اين گذشته چنانكه مي‌دانيم، ناحيه تركمن نشين خراسان در شمال بجنورد قرار دارد. اين منطقه كه در مجاورت دشت گرگان واقع است، پرباران ترين نقاط خراسان مي‌باشد و لزوم حفاظت خانه در مقابل رگبارهاي موسمي و اهميت نقش ايوان بعنوان بك فضاي ايزوله و محافظ در برابر اين عامل آب و هوايي، نمي‌تواند در چگونگي شكل گيري تاكيد بر ايوان‌هاي طويل اين نمونه خاص بي‌تاثير باشد.

نكته جالب اين است كه اين فرهنگ خاص معماري در سراسر بخش راز و جرگلان و نيز مانه و سملقان مقبوليت يافته و درتمامي منطقه شمالي بجنورد و حتي در منطقه كال ايماني كه محل سكونت سيستاني‌هاست، نمونه‌هاي بسياري از واحدهاي مسكوني با استفاده از همين شيوه ساخته شده‌اند.

در نمونه‌هاي استثنايي اين سبك و در خانه‌هايي كه تعداد بيشتري خانوار در آن سكني گزيده‌‌اند، 2 يا 3 طرف اتاق‌ها را ايوان مي‌پوشاند و حتي در يكي از خانه‌هاي روستاي اينچه سفلي، ايوان در تمامي جوانب خانه گسترش يافته و اتاق‌ها را مانند نگيني در بر گرفته است. چنين حالت‌هايي ايوان وسيعي را در اختيار ساكنين خانه قرار مي‌دهد و از اين گذشته ديواره‌هايي اتاق‌ها را به تمامي از گزند باد و باران‌هاي شديد فصلي محفوظ مي‌دارد و حتي شباهت‌هايي از جهت فرم پلان با خانه‌هاي اقليم معتدل مديترانه‌اي شمال البرز نشان مي‌دهد.

تمامي گونه‌هايي كه در دشت اترك و كشف رود و دامنه كوه‌هاي پيرامون آن رايج‌اند، به استثناي نمونه خاص مناطق تركن نشين كما بيش و با مختصر تغييراتي در دشت درگز و جلگه سرخس نيز ديده مي‌شوند. اما به دليل سابقه طولاني نظام ارباب رعيتي در اين منطقه و تاثير اين نظام مالكانه در سرنوشت روستاها، سادگي بدون محتواي فرم‌هاي بكار رفته و عدم رعايت پيوستگي خصوصيات محيطي در بسياري از واحدهاي مسكوني اين ناحيه مشهود است.در يكي از الگوهاي متداول در اين ناحيه نمونه‌هاي آن در روستاهاي حسين آباد و داغدار در دشت درگز و روستاي كندكلي سرخس ديده شده كه فاقد ايوان مي‌باشند. فقدان ايوان در اين خانه‌ها كه نمونه هاي آن در دشت و كوهپايه‌هاي درگز و سرخس تواما ديده مي‌شود، نه تنها ناشي از عدم نياز به چنين فضايي در خانه‌هاي اين منطقه خاص نبوده است، بلكه بالعكس نشان از كوچكترين تلاشي به منظور دست‌يابي به راه‌حل‌هايي جهت تعديل شرايط نامناسب جوي و اقليمي در ساخت خانه ندارد. در اين الگو، خانه تنها از پيوستن چند اتاق به يكديگر بوجود آمده كه اغلب حتي جهت مناسبي براي بهره‌گيري از تهويه و نور مناسب ندارند و يا اگر هم جهت مناسب جغرافيايي در آنها رعايت شده باشد، فقدان پنجره‌هاي مناسب امكان اين بهره‌روي را نمي‌دهد. اين مجوعه اغلب تركيبي مستطيل شكل و يا L شكل را به وجود آورده است و در اكثر نمونه‌ها راه ورودي اين مجوعه به حياط تنها از طريق يكي از اتاق‌ها برقرار مي‌شود و ساير اتاق‌ها از داخل، به اين فضا راه مي‌يابند.

در روند شكل گيري اين نمونه خاص مسكوني، بوضوح نوعي بي توجهي و يا بي‌علاقگي نسبت به محل سكونت مشاهده مي‌گردد كه در بعضي موارد اين بي‌علاقگي و عدم رسيدگي به خانه، موجب وارد آمدن خسارت كلي به واحد مسكوني شده است. نمونه بارز چنين آسيب‌هايي، بسياري از واحدهاي مسكوني روستاي حسين آباد درگز را غير قابل سكونت ساخته است. اين بي‌علاقگي ناشي از اين واقعيت مسلم است كه بسياري از اين خانه‌ها در بدو امر توسط مالك كنوني آن ساخته نشده و بعضا در حال حاضر نيز در تملك وي نيست. واضح است كه نمونه‌هايي از اين فرم خاص، تنها به منظور ايجاد خوابگاه‌هايي براي دهقانان، توسط ارباب مالك روستا بنا گرديده و طبعا سازنده آنها نيز هدفي جز ايجاد مكان‌هايي براي محفوظ ماندن كارگران از گزند عوامل طبيعي را دنبال نمي‌كرده است و اين با ساخت فضايي براي زيست آسوده و توام با آرامش، كه هدف انسان در ساخت خانه‌اش بوده و همراه با بكارگيري خلاقيت معمارانه، گاه آنرا به صورت مظاهري از هنر بشري جلوه مي‌دهد، بسيار فاصله دارد. كمبود و نقايصي كه در خانه‌هاي اين خصه مشاهده مي‌شود، غالبا از همين امر سرچشمه مي‌گيرد.

در هر صورت، در ايجاد اين گونه استثنايي مسكن در روستاهاي شمال خراسان و نيز نمونه‌‌هايي كه در جنوب خراسان به همين سبك وجود دارد عامل اجتماعي، اقتصادي و نيز روابط ظالمانه ارباب و رعيتي نقش اساسي داشته است.

ü   خانه‌هاي تركمن‌ها در عين زيبايي، در رابطه با مسائل اجتماعي و فرهنگي اين مردم شكل گرفته و به همين سبب به عنوان الگويي ويژه در اين مناطق مطرح مي‌باشند.

ü   در مناطق تركمن نشين شمال خراسان به سبب پيوندهاي محكم خانوادگي ميان روستاييان، زندگي دسته جمعي در واحدهاي مسكوني بسيار متداول بوده و اين امر سبب گسترش خطي خانه‌ها و شكل گيري اتاق‌هاي متعدد و ايوان‌هاي طويل شده است.

ü      ايوان‌هاي طويل و كشيده، يكي از بارزترين ويژگي‌هاي مسكن تركمن‌هاست.

ü   منطقه كال ايماني كه در مجاورت مناطق تركمن نشين بجنورد قرار دارد، با آنكه سكونتگاه سيستاني‌هاست، ولي شكل خانه‌ها و تركيب كلي بافت روستاهاي آن نشان از تاثيرپذيري از فرهنگ معماري تركمن‌ها دارد. روستاي ميزاعباس يكي از نمونه‌هاي بارز رواج الگوهاي ويژه مناطق تركمن نشين، در زيستگاه‌هاي سيستاني‌هاست.

ü   نمونه‌هاي مختلف واحدهاي مسكوني در روستاي تركمن نشين تنگ تركمن با توجه هب شيب زمين و اختلاف سطح حياط‌ها، سيماي زيبايي به روستا بخشيده‌اند.

ü   در برخي از واحدهاي مسكوني تركمن نشين، وسعت ايوان با مساحت اتاق‌ها برابري مي‌نمايد. در نمونه‌هايي چون روستاي اينچه‌سفلي، عرض قابل توجه اين فضا، وجود دو رديف ستون را ضروري ساخته است.

ü   با وجو شكل متفاوت ايوان‌ها اين فضا از مهم ترين بخش‌هاي خانه تركمن‌ها به شمار مي‌رود. در روستاي امند ايوان خانه‌اي به شكل L ساخته شده است.

ü   ايوان در خانه‌هاي مناطق تركمن نشين به شكل‌هاي گوناگون ديده مي‌شود. در يكي از واحدهاي مسكوني روستاي اينچه سفلي، ايوان خانه دورتادور اتاق‌ها گسترده شده و خانه را چون نگيني در گرفته است.

ü   ايوان‌هاي وسيع كه چند طرف اتاق‌ها را پوشانده‌اند، علاوه بر آنكه فضاي وسيعي در اختيار ساكنين خانه قرار مي‌دهند، ديوارهاي خانه را نيز از گزند عوامل جوي محفوظ مي‌دارند. يكي از واحدهاي مسكوني روستاي امند، ايوان خانه سه طرف اتاق‌ها را پوشانده است.

ü   حياط در شمال خراسان بيشتر به عنوان مهمترين فضاي توزيع كننده فعاليت‌ها مطرح است كه بدين معني در ارتباطات زنجيره‌اي فضاهاي مختلف باهم اساسي‌ترين نقش را دارا است. خانه‌هاي شمال خراسان عموما داراي ارتباطات باز هستند و بالتبع دسترسي‌ها در اين خانه به سهولت انجام مي‌گيرد.

ü   با وجوديكه حياط اولين و شايد مهمترين حريم خانه، چه از نظر امنيتي و چه از بعد حفظ حرمت و پوشش اسلامي بشمار مي‌رود، ولي بسياري از حياط‌هاي نواحي قوچان، شيروان و بجنورد فاقد حصار و يا ديوار جداكننده مي‌باشند.

ü   حياط‌هاي مشترك از ويژگي‌هاي خاص مسكن در شمال خراسان است. تقريبا در تمامي روستاهاي بازديد شده نمونه‌هايي از واحدهاي مسكوني با حياط مشترك وجود داشت كه فضاهاي اطراف حياط محل سكونت دو يا چند خانوار بوده و فضاي حياط مورد استفاده تمامي آنها قرار مي‌گيرد.

ü   در بيشتر واحدهاي مسكوني شمال خراسان همچون روستاي كلاته فيروزه، بخش‌هاي ساخته شده خانه تنها در يك سوي حياط جاي دارند. در حقيقت اين شكل، معماري غالب حياط‌هاي شمال خراسان محسوب مي‌شود.

ü   در شمال خراسان به پيروي از جهت مناسب استقرار واحد مسكوني كه رو به جنوب مي‌باشد، نورگيرهاي اصلي ساختمان‌ها نيز در وجه جنوبي آن‌ها تعبيه شده‌اند. آفتاب مطبوع جنوب در اين مناطق نسبتا سردسير، از طريق پنجره‌هاي بالنسبه وسيع خانه، به داخل اتاق هدايت مي‌شود و گرماي مناسبي در خانه ايجاد مي‌نمايد. ايوان خانه نيز كه اغلب به همين سو ساخته مي‌شود، از نور كافي برخوردار است. استقرار ساختمان در شمال زمين و ايجاد پنجره در وجه جنوبي آن، امكان تهويه مناسب از سمت جنوب را نيز به ايوان و اتاق‌ها مي‌دهد. بعكس ديوار شمالي بنا معمولا پنجره‌اي وجود ندارد و به اين ترتيب خانه از نفوذ باد مزاحم و سرد شمال شرقي محفوظ مي‌ماند.

ü   در شمال خراسان استفاده از آفتاب گرم زمستاني و بهره‌گيري از آفتاب گرم زمستاني و بهره‌گيري از نسيم‌هاي ملايم و مطبوع شرقي و غربي، سبب جهت گيري واحدهاي مسكوني روستايي به طرف جنوب شده است.

ü      خانه‌هايي كه امكان نورگيري از جنوب را ندارند‌، اغلب پنجره‌هايي بسوي شرق دارند.

ü      بازشوهاي بناهاي شمال خراسان، اعم از درب‌ها و پنجره‌ها، تنها طريق تامين نور و تهويه اتاق‌هاي خانه بشمار مي‌روند.

ü   در قسمتي از ارتفاعت شمال غربي استان و نواحي شمالي شهرستان‌هاي بجنورد و قوچان بخصوص نواحي تركمن نشين كه جنگل‌هاي چوب ارس وجود داشته و يا دارد، از اين چوب نيز براي تهيه تيرها و ستون‌هاي چوبي استفاده نموده‌اند. به سبب ناصافي و انحناهاي موجود در چوب‌هاي درخت ارس‌ تيرهاي حمال اصلي سقف ايوان‌ها كه با اين چوب جنگلي ساخته شده‌اند اغلب به صورت چوب چهارتراش بكار برده مي‌شوند. خصوصا در مناطق تركمن نشين كه ايوان خانه‌ها طويل است و معمولا با يك تير حمال جنگلي نمي‌توان پوشش تمامي طول ايوان را تامين نمود، دو يا چند تير تراش داده شده را به هم متصل كرده و به عنوان تير اصلي باربر بكار مي‌برند. در چنين حالتي قرارگيري تير بر روي ستون و اتصال آنها نيز با سهولت بيشتري انجام مي‌شود. نوع ديگري از چوب جنگلي كه مرخ نام دارد، در روستاهاي قوچان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. تركمن‌ها به قطعه‌هاي چوب جنگلي كه روي تيرهاي چوبي قرار مي‌گيرند، آرچه و يا سونه مي‌گويند.

ü   چنانچه ساقه‌هاي ني در دسترس روستائيان باشد، از ني نيز براي پوشش روي تيرها استفاده مي‌كنند. نوعي از اين ني‌ها لوخ نام دارد و در روستاهاي مركزي شيروان همچون رضا آباد بكار مي‌رود. تركمن‌ها نيز از ني‌هاي بخصوصي كه قاميش نام دارد و در اطراف رودخانه اترك مي‌رويد، استفاده مي‌كنند.